Trouw – Pauline Weseman

NOTA BENE: Met betrekking tot de retorische vragen van nieuw-testamenticus Matthijs de Jong :

… waarom deze theorie op sommigen een zo sterke aantrekkingskracht heeft […] Een drang om christenen te schaden?

Als de recensente alvorens dit te schrijven de documentaire gezien zou hebben – daar was immers tijd voor: zie het artikel in het Nederlands Dagblad van dezelfde datum, dat niet toevallig heel anders van aard is – zou ze tot haar verbazing gemerkt hebben dat de allereerste zin in de film luidt:

“… in werkelijkheid gaat het om het herontdekken van de echte fundamenten van het christendom, die staan als een huis.”

Nu is het moeilijk te begrijpen waarom het herontdekken van de echte fundamenten van het christendom uitgerekend de christenen zou schaden. Dat moet men ons nog eens uitleggen.

Feit is dat de recensente en haar mentor het niet over de documentaire hebben, en ook niet over het boek, maar over hun fantasieën, dat wil zeggen, over hun paranoia. Waaronder men natuurlijk het meeste lijdt wanneer men het object, dat de paniek teweegbrengt, in het geheel niet bekijkt – van de film heeft men helemaal niets gezien en het boek werd slechts doorgebladerd als was het een flipboekje of folioscoop.

Hoe gefundeerd de bezwaren van de incentriekelingen zijn, zullen we op een andere plaats analyseren. Als een voorafje hier alleen iets over het onderstaande, zogenaamd krachtige, haast doorslaggevende argument:

Volgens De Jong doet hij een krom woordspelletje om van het paard een ezel te maken.

Mooi, dat hij ons leert dat een paard geen ezel is – hoewel beide tot de familie der Paardachtigen (Equidae) behoren en af en toe onderling paren waaruit muildieren worden geboren: klaarblijkelijk laten ook sommige merries zich bij de neus nemen! Zonder hem zouden we het niet geweten hebben. Dank daarvoor. Misschien kan hij dat ook aan zijn collega’s vertellen, die in het Alexamenos-graffito met alle geweld een ezel willen zien, om het daarmee ‘christelijk’ te maken. Terwijl het onmiskenbaar een paard is, te herkennen aan de korte oren alsmede aan de vorm van de kop en de kromme hals (zie A. Alföldi, „Der iranische Weltriese auf archäologischen Denkmälern“, blz. 28 in Jahrbuch der schweizerischen Gesellschaft für Urgeschichte, vol. 40, 1949/50, pp. 17-34).

Jammer voor hem dat hij ook hiermee demonstreert dat hij het boek slechts heeft doorgebladerd. Op bladzijde 182 en volgende van de Nederlandse uitgave wordt namelijk uit de doeken gedaan dat het “ezelsveulen” een volksetymologische vertaling is van de naam Asinius Pollio, die dezelfde mutatie onderging als bijvoorbeeld de Caecilii, die tot “blinden” werden, of de Claudii, die in “lammen” veranderden. Dat wil zeggen: dergelijke veranderingen behoren tot de systematiek van Marcus. Nu kan men deze verklaring al of niet bijvallen, echter, dát de schrijver, die men, naar het heet, pijnlijk precies bekritiseert, deze uitleg geeft, kan men niet negeren zonder zich te blameren, want het laat alleen maar zien dat men hem niet gelezen heeft. De overhaaste bladeraar is blijven steken bij de eerste opsomming van de opvallende parallellen op bladzijde 41, die ter wille van de rationele werkwijze van het onderzoeksverslag slechts de waarde heeft van een eerste inventarisatie. Hij verkeert zodoende in de waan daar het laatste woord van het onderzoek te hebben gevonden. En dat terwijl de schrijver in de inleiding uitdrukkelijk heeft gewaarschuwd dat het om een onderzoeksverslag gaat, waarin ook de “Wege, Umwege und Holzwege van de diverse stadia zijn opgetekend”:

Daarbij bewandelde hij verschillende wegen, omwegen en doodlopende wegen, omdat hij uitging van algemeen aanvaarde veronderstellingen, die misleidend bleken te zijn.

Dat betekent dat onze zogenaamd o zo precieze criticus, die voorwendt het boek onder de loep te nemen, niet eens de inleiding heeft gelezen – de hierboven aangehaalde uitdrukkelijke waarschuwing bevindt zich namelijk al op bladzijde 11.

En ten slotte met betrekking tot zijn slotwoord:

De jood Jezus is niet meer nodig. Het joodse volk ook niet meer. Romeinen en Grieken verzinnen het zelf wel.

Zoals Suetonius bericht, treurden en rouwden in Rome met name joden bij de bijzetting van Caesar. En ze deden dit opvallend lang:

Suet. Jul. 84: In summo publico luctu exterarum gentium multitudo circulatim suo quaeque more lamentata est praecipueque Iudaei, qui etiam noctibus continuis bustum frequentarunt.

En dat was niet zomaar. Zij waren allang hellenistisch geïntegreerd. En dat betrof niet alleen de Alexandrijnse joden. Het was dan ook geen toeval dat men de TaNaCh in het Grieks had moeten vertalen (Septuaginta). Niet in de laatste plaats voor de joden zelf, die het Hebreeuws niet meer kenden.

Welaan, waar is het probleem nu, behalve dan in het hoofd van de incentriekelingen?

…

Tot zover de recensie. Echter, onze hoogleraar heeft nog twee punten – zie http://www.bijbelgenootschap.nl/index.php?id=1304 – die de recensente onvermeld liet. Terecht, want ze deugen niet erg, zijn involuut en fungeren als voorwendsels. Maar ter wille van de volledigheid willen we ze hier niet onbehandeld laten.

1) Jezus zou nog in leven zijn geweest, omdat pherein niet alleen dragen maar ook brengen en meevoeren kan betekenen.

Klopt. Alleen, welke betekenis in een gegeven geval de juiste is, wordt door de context bepaald. En die laat zien dat Jezus noch loopt noch spreekt en dat zelfs ene Simon van Cyrene gedwongen wordt zijn kruis op te heffen: van “meevoeren” geen spoor. Blijven over “brengen” of “dragen” – en van deze twee heeft de laatste de voorkeur.

Interessant is, dat om zijn doel te bereiken, onze o zo gewetensvolle criticus de context verdoezelt. Dat presteert hij in twee stappen. Eerst schrijft hij:

1. Volgens Carotta was Jezus al dood vóór hij werd gekruisigd. In Marcus 15:22 staat namelijk in het Grieks pherousin, ‘zij droegen’: ‘zij droegen hem tot aan de plaats Golgotha’. Jezus werd naar Golgotha gedragen, want hij was al dood. Volgens Carotta wordt dit bevestigd in Marcus 15:4-5: Jezus zwijgt tegen Pilatus. Daaruit blijkt dat hij al dood was.

Hier heeft hij al Simon van Cyrene en het “opheffen” weggelaten. Maar dat is voor hem nog niet genoeg. Na enige tijd neemt hij het punt weer op:

1. Het Griekse werkwoord pherein, dat in Marcus 15:22 wordt gebruikt, betekent behalve ‘dragen’ ook ‘brengen’ of ‘meevoeren’. Er valt dus niet uit af te leiden wat Carotta eruit afleidt, namelijk dat Jezus vóór de kruisiging al dood zou zijn geweest.

En nu heeft hij ook verzwegen dat Jezus niet spreekt. Dat noemt hij eerlijkheid. Gelukkig hoeft hij zijn geld niet te verdienen met vertalen. Er is immers geen uitgever die hem voor een vertaling, die zo contextvrij verzonnen is, zou betalen. Als beëdigd vertaler zou men hem zelfs allang hebben aangeklaagd wegens verduistering. Maar omdat niemand meer de Griekse tekst controleert, en wij met de canonieke vertaling meer dan vertrouwd zijn, slikken wij het allemaal als zoete koek.

(Opmerking vertaler: de hoofdbetekenis van pherein is ‘dragen’ in al zijn verschijningsvormen: voortdragen, wegdragen, naar boven dragen (= doen ontspruiten van planten), meedragen, aandragen, verdragen (= lijden); voor de specifieke betekenis van “het meevoeren van een persoon” geeft de elfde druk van het door dr. W. den Boer bewerkte woordenboek Grieks-Nederlands van Wolters-Noordhoff maar één bewijsplaats: Mc 15:22.)

2) Longinus zou Caesar niet de dodelijke dolkstoot toegebracht hebben – zoals naar hij meent Carotta beweert – maar hem in het gezicht hebben getroffen, dus heel anders dan de centurio bij Jezus, die overigens helemaal geen Longinus heet en die hem in de borst stootte.

Tja. Carotta heeft het echter correct weergegeven (blz. 57 van de Nederlandse uitgave):

‘Cassius stiet hem in het gezicht…’

En het klopt dat in de bronnen staat dat de dodelijke wond, de wond in de borst was. Dat heeft Carotta ook correct geciteerd (zelfde bladzijde), en de grootinquisiteur heeft het bij hem gelezen. Alleen, uit de bronnen is niet met zekerheid op te maken wie de dodelijke steekwond heeft toegebracht. Men kent niet eens het precieze aantal steekwonden: 23? 35? Alleen dat het er veel waren staat vast. Echter, in de hele literatuur worden steeds twee hoofdfiguren van de samenzwering genoemd, Marcus Iunius Brutus en Cassius Longinus, wat de numismatiek bevestigt (zie de munten van de ‘liberatoren’ die de dag van de moord, de Idus van Maart, verheerlijken met maar twee dolken, niet met 23 of 35). En daar nu eenmaal Brutus de pech had een naamgenoot te hebben, Decimus Iunius Brutus, die zich als verrader had onderscheiden, Caesars Judas, met wie hij graag verwisseld wordt, bleef als echte moordenaar alleen de andere samenzweringsleider over: Longinus. En diens slag in het gezicht, die immers de grootste belediging vormde – zoals iedere maffioso u bevestigen kan, erger dan een dodelijke wond in de borst, die op de een of andere manier nog achtenswaardig blijft – die slag vermengde zich in de collectieve verbeelding met de dodelijke slag.

Echter, dat de slag van de centurio Longinus ook niet per se als de dodelijke voor Jezus wordt gehouden, is te zien aan het feit, dat deze slag, op zijn tocht door de iconografische overlevering, heen en weer zwerft, van links naar rechts, en ook aan het gegeven dat men zo nu en dan deze slag interpreteert alsof Longinus slechts wilde vaststellen of Jezus wel echt dood was. Ook wordt in de iconografie, symmetrisch ten opzichte van Longinus met de lans, dikwijls een andere man getoond die een spons met mirre naar het gezicht toesteekt – waarmee de relatie tot het gezicht blijft.

Onze o zo precieze vertaler zal waarschijnlijk direct willen tegenwerpen dat de mirre naar de mond wordt gereikt, en niet naar het gezicht, wat echter niet geldt voor het Latijn, waar os, oris allebei betekent, “mond” en “gezicht”. Om de confusie compleet te maken is toevalligerwijs ook de Griekse pendant, prosôpon, ambivalent, want het betekent “gezicht” in de zin van “het deel dat men van het lichaam ziet” – dus soms ook hetzelfde als het Latijnse persona – tot en met “voorzijde” en “façade”. Dat betekent, dat in een situatie, waarin men bij Caesar het hele lichaam vrijmaakte om zijn wonden beter te tonen (zie de denarius van Buca op blz. 102), het prosôpon, dat wat men zag, feitelijk het hele bovenlichaam, de hele persoon was.

Maar dat zijn overwegingen voor gevorderden, die op de plaats waar onze douanebeambte zijn steekproef heeft uitgezocht, bladzijde 57, nog niet van de lezer gevergd en derhalve daar nog niet behandeld konden worden, gezien de economie van een verslag van een langzaam en voorzichtig voortschrijdend onderzoek. Voor onwillige en slecht willende zo-goed-als-niets-lezers en malafide dwarslezers, is ook dat te veel.

De bewering dat de centurio Longinus nooit de naam Longinus heeft gehad, maar alleen maar zo genoemd werd omdat hij een lans vasthield, is onjuist, niet omdat zij Carotta niet bevalt, maar omdat deze bewering de ijzeren wet van de tekstkritiek schendt, die wil dat de lectio difficilior altijd ouder is dan de lectio facilior. Wat in dit geval ook de leek begrijpt, want zoals ieder ander mens werd ook Longinus bij zijn geboorte de familienaam gegeven, en niet pas toen hij een lans in zijn hand nam – hoe zal hij daarvoor toch geheten hebben? Dat zal onze goede De Jong beslist begrijpen, die beslist nog immer zo heet, hoewel hij intussen misschien niet meer de jongste is en er bij gelegenheid wellicht wat oud uitziet.

Overigens, als Longinus helemaal zijn naam niet was, zoals onze nieuw-testamenticus, die de betrouwbaarheid van het apocriefe evangelie betwijfelt (héél gevaarlijk, want wanneer men aan iets begint te twijfelen, waar stopt men dan?), van mening is, hoe verklaart hij dan dat de traditie zo consistent aan de naam Longinus vasthoudt? Hoe komt het dan, dat deze zogenaamde naamloze zelfs gecanoniseerd werd, en dat – wat een toeval – het feest van de Heilige Longinus op de 15de maart valt? Uitgerekend op die dag, de Idus van Maart, waarop de andere Longinus Caesar in zijn prosôpon stak? Volksreligiositeit? Katholiek bijgeloof? Of is het eerder zo, dat de traditie een langer geheugen heeft, dat nog niet vertroebeld werd door de schriftgeleerden en hun niet aflatende herschrijverij?

Tussen haakjes: de bewering van de nieuw-testamenticus, dat de tekstkritiek ons intussen een betrouwbaar origineel van de schrift heeft geleverd, is een vrome wens: de verschillende handschriften stemmen niet eens voor de helft van alle woorden met elkaar overeen. Daar komt bij dat men het niet eens is kunnen worden over de vraag welk versie de oorspronkelijke is. Dat betekent, dat, zelfs als men het eens wordt, elke overeenstemming willekeurig en politiek is en herzien kan worden.

Oh, niet vergeten: hij heeft nog een derde punt:

3) Jezus zou al daarom niet Caesar kunnen zijn, omdat Paulus hem een telg uit het geslacht van David noemt.

Welaan, dat juist Davidszoon een doorzichtige verschrijving is van het Latijnse Divi filius, de naam van Augustus, dat tsjilpen sinds lang de mussen van de daken!

En dat Asinius Pollio geen jood was, maar een Marruciner, zijn naam dus niet oud-testamentisch valt af te leiden, daarover behoort ook overeenstemming te bestaan. Maar het paste later bij Zacharias 9:9, en mogelijk hebben reeds de kinderen van Herodes, die naar Asinius gestuurd en door hem onderricht werden, erop gereden: schoolvoorbeeld van een midrasj. Maar bedankt voor de informatie dat Caesar niet op Asinius Pollio reed. Dat geloven we wel: er werd hem veel in de schoenen geschoven, maar geen sodomie. Wat echter niets verandert aan het feit dat zowel in de Caesarbron als in Marcus staat, dat het veulen onbereden was:

vertaald door
Drs. A. P. J. Hendriks

Wenn die Rezensentin sich den Dokumentarfilm angeschaut hätte, bevor sie schreibt – Zeit dazu war ja: vergleiche den nicht zufällig anders gearteten Artikel im Nederlands Dagblad vom selben Datum – hätte sie zu ihrem Erstaunen gemerkt, daß der allererste Satz im Film lautet:

„… in Wirklichkeit, ist das das Wiederentdecken der echten Fundamente der Christenheit, die auch stehen.“

Nun ist es schwer begreiflich, warum das Wiederentdecken der echten Fundamente der Christenheit ausgerechnet den Christen schaden sollte. Das muß man uns noch erklären.

Tatsache ist, daß die Rezensentin, wie ihr Mentor, nicht vom Dokumentarfilm und auch nicht vom Buch reden, sondern von ihren Phantasien, d.h. wie man sieht, von ihrer Paranoia. Unter welcher man natürlich am heftigsten leidet, wenn man sich das Panik verursachende Objekt gar nicht anschaut – hier den Dokumentarfilm gar nicht – oder nur beim Überfliegen, sozusagen als Daumenkino – das Buch.

Wie fundiert die Einwände vom Inzentriker sind, werden wir an anderer Stelle untersuchen. Hier vorab nur zu diesem angeblich schlagenden Argument:

Volgens De Jong doet hij een krom woordspelletje om van het paard een ezel te maken.

Schön, daß er uns lehrt, daß ein Pferd kein Esel ist – obwohl beide zur Familie der Equiden gehören, und sich gelegentlich auch paaren, woraus Maultiere geboren werden: anscheinend läßt sich auch manche Pferdestute irreführen! Ohne ihn hätten wir es nicht gewußt. Danke. Vielleicht erzählt er das auch seinen Kollegen, die im Alexamenos-Graffito partout einen Esel sehen wollen, damit es „christlich“ sei, wobei es eindeutig ein Pferd ist, erkennbar an den kurzen Ohren (sowie an der Kopfform und am krummen Hals) (cf. A. Alföldi, „Der iranische Weltriese auf archäologischen Denkmälern“ (S.28 in Jahrbuch der schweizerischen Gesellschaft für Urgeschichte, Vol.40, 1949/50, S.17-34).

Schade für ihn, daß er auch hiermit zeigt, daß er das Buch nur überflogen hat. S.182ff der holländischen Ausgabe wird nämlich gezeigt, daß das „Eselsfohlen“ eine volksetymologische Übersetzung des Namens Asinius Pollio ist, der dieselbe Mutation erleidet wie etwa die Caecilii, die zu „Blinden“ werden, oder die Claudii, die zu „Lahmen“. Das heißt: es hat bei Markus Methode. Nun, man mag dieser Erklärung beitreten oder nicht; daß der Autor sie aber bringt, den man angeblich so peinlich genau kritisiert, kann man nicht ignorieren, ohne sich zu blamieren, denn es zeigt nur, daß man ihn nicht gelesen hat. Der Übereilige ist bei der ersten Auflistung der auffälligen Parallelen S.41 stehengeblieben, die in der Ökonomie des Werkes nur den Wert einer ersten Bestandsaufnahme hat, und wo er wähnt das letzte Wort der Untersuchung gefunden zu haben. Dabei hat der Autor in der Einleitung ausdrücklich davor gewarnt, indem er schrieb, daß es sich um einen Forschungsbericht handelt, der auch Wege, Umwege und Holzwege bei den jeweiligen Schritten aufzeichnen wird:

Daarbij bewandelde hij verschillende wegen, omwegen en doodlopende wegen, omdat hij uitging van algemeen aanvaarde veronderstellingen, die misleidend bleken te zijn.

D.h. unser angeblich ach so genauer Kritiker, der vorgibt das Buch unter die Lupe zu nehmen, hat nicht einmal die Einleitung gelesen – der zitierte Warnhinweis befindet sich nämlich bereits auf S.11.

Und schließlich zum Schlußwort: