Het Financieele Dagblad – Willem Dijkhuis

Boektitels eindigend met het vraagteken zijn verhoudingsgewijs schaars omdat ze een grammaticale zin zijn, soms inclusief werkwoordsvorm. De meeste soortgenoten – zoals De avonden, Kaas of Pieter Bas – nemen grammaticaal met minder genoegen. In 1999 verscheen bij Bertelsmann een boek van de Italiaan Carotta (1946) onder de titel: War Jezus Caesar? Gemakkelijk vanuit het Duits te vertalen: vervang de eerste ‘r’ door de volgende letter in het alfabet en klaar is Kees.

Maar het is een geleerd, dik boek, hoe soepel geschreven ook, en het kwam hier, voortreffelijk vertaald door Tommie Hendriks, pas eind 2002 uit. Meteen na de daaraanvolgende jaarwisseling legt uitgeverij Aspekt een herdruk op; mede dankzij daadwerkelijk gebleken professionele interesse van Jan van Friesland, eindredacteur van het tv-programma Buitenhof. Mediagenieke intellectuelen zoals de heren Cliteur en Von der Dunk II vielen hem bij. Nu, ruim een jaar later, verschijnt de derde ‘geheel herziene en vermeerderde druk’ van ‘het meest omstreden boek van de afgelopen jaren’, aldus de uitgever.

Omzwermd door eendagsvliegen, weldra rondzoemend in kwaliteitsramsj en uitzakkend bij De Slegte, lucht het op, dat uitgevers de moeite nemen een duiding van de vroeg-Europese wereld bij te houden wanneer die verklaring zich blijft verfijnen, verbreden en verdiepen. De laatste pagina tekst van deze derde druk meldt onvermoeibaar monter: ‘Behalve via de uitgever kan men mij bereiken op mijn website: www.carotta.de’

Het onderwerp is duidelijk; ondanks de vraag van de titel die met een ‘natuurlijk niet’ logisch beantwoord wordt. Gaius Julius Caesar (100-44 v.Chr.), absoluut een historische figuur, wordt immers precies een eeuw vóór het traditionele geboortejaar van de jood Jezus geboren, een personage uit religieuze verhalen die pas vier generaties na de moord op de stichter van het Imperium beginnen op te duiken.

Het boek beweert dat de oorsprong van het christendom onlosmakelijk verweven is, politiek en levensbeschouwelijk, met de wereldse triomf van het Romeinse Rijk. Geïnstitutionaliseerd geloof in Jezus, plus het christendom, spruit volgens Carotta voort uit de historische Caesar, die bij leven algemeen geacht werd goddelijk te zijn. De cultus van de Keizer is een noodzakelijke voorwaarde voor die van de Messias.

De denktrant is niet nieuw. Euhemeros, schrijvend rond de eeuwwisseling van de vierde naar de derde eeuw voor de christelijke jaartelling, ziet goden reeds als slagschaduwen in het heden van grootse, wereldlijke heersers uit het verleden.

In het jaar waarin de Europese Unie zich als een feniks probeert te verheffen uit een min of meer legendarisch verleden, is bezinning over twee superieure erflaters van de westerse beschaving bijzonder welkom. Carotta werkt gedreven, gedegen en grondig. Publieksboeken in de categorie ‘non-fictie’, die klassieke talen niet schuwen, noch te betrappen zijn op gemakkelijk controleerbare fouten, zijn schaars.

Blijft de vraag uit de titel van het boek. Als het eerste woord daarin ‘hoe’ was geweest, zou de tekst passen op de boekenplank van de heren Bot en Nicolaï, Nederlandse doe-het-zelvers, naast ‘Hoe maak ik Europa belangrijk?’

Nu kan het abusievelijk belanden bij titels zoals Kwamen de Goden uit Amerika?, Was Hitler Satan?, respectievelijk Maakte Europa de wereld? Het cliché ‘de vraag stellen is deze beantwoorden’, dringt zich daar op.

Carotta had zijn verbluffende boek – minder populistisch, correcter – Julius Caesar & Jezus Christus kunnen dopen. Hij zal dat wel hebben overwogen, maar de vraagtekenversie leek de afdeling verkoop van de uitgever vermoedelijk een beter idee. Een begripsmatig vlekje op een boek, dat verder onberispelijk lijkt, in elk kader te hanteren door niet-gespecialiseerde lezers; met een perspectief op het Europese erfgoed dat na lezing in het geheugen blijft gegrift.